آیا به دنبال راه حلی برای مشکلات فکی و دندانی خود هستید که نه تنها ظاهر لبخندتان را بهبود بخشد، بلکه عملکرد صحیح فک و عضلات صورتتان را نیز تضمین کند؟ اگر پاسخ شما مثبت است، احتمالاً نام ارتودنسی فانکشنال به گوشتان خورده است. اما ارتودنسی فانکشنال چیست و چه تفاوتی با سایر روش‌های ارتودنسی دارد؟ در این مقاله از کلینیک مهر شریعنی، به تمامی سوالات شما در مورد ارتودنسی فانکشنال پاسخ خواهیم داد. برای آشنایی با ارتودنسی فانکشنال و مزایا و معایب آن تا پایان با ما همراه شوید.
ارتودنسی با پلاک فانکشنال چیست؟
به طور تخصصی، ارتودنسی فانکشنال شاخه‌ای از ارتودنسی است که بر تعامل بین دندان‌ها، فک‌ها، عضلات صورت و مفصل گیجگاهی فکی تمرکز دارد. هدف اصلی در ارتودنسی فانکشنال، ایجاد یک هارمونی عملکردی و زیبایی‌شناختی در سیستم جونده است. دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال با اعمال نیروهای ملایم و مداوم بر فک‌ها و دندان‌ها، به تدریج موقعیت فک‌ها را نسبت به یکدیگر تغییر داده و رشد آن‌ها را هدایت می‌کنند. این دستگاه‌ها اغلب به گونه‌ای طراحی می‌شوند که با تحریک عضلات صورت و تغییر الگوهای عملکردی آن‌ها، به اصلاح ناهنجاری‌های فکی کمک کنند. در واقع، ارتودنسی فانکشنال نه تنها دندان‌ها را حرکت می‌دهد، بلکه محیط اطراف آن‌ها، یعنی استخوان فک و عضلات، را نیز تحت تاثیر قرار می‌دهد تا یک ساختار پایدار و عملکردی ایجاد شود.
بیشتر بخوانید: بهترین متخصص ارتودنسی نامرئی در تهران
آشنایی با ارتودنسی فانکشنال و مزایا و معایب آن
ارتودنسی فانکشنال یک رویکرد تخصصی در درمان‌های ارتودنسی است که تمرکز اصلی آن بر اصلاح ناهماهنگی‌های فکی و بهبود عملکرد عضلات جونده و مفصل گیجگاهی فکی (TMJ) در کنار مرتب‌سازی دندان‌ها است. برخلاف روش‌های سنتی ارتودنسی که عمدتاً بر حرکت دادن دندان‌ها تکیه دارند، ارتودنسی فانکشنال با استفاده از دستگاه‌های متحرک یا ثابت، سعی در هدایت رشد فک در کودکان و نوجوانان و همچنین ایجاد تغییرات تطابقی در بزرگسالان دارد. هدف نهایی، دستیابی به یک اکلوژن (جفت شدن دندان‌ها) صحیح و متعادل است که نه تنها زیبایی لبخند را ارتقا می‌بخشد، بلکه از بروز مشکلات آتی مانند درد فک، سردرد و ساییدگی غیرطبیعی دندان‌ها نیز جلوگیری می‌کند.
مزایای کلیدی ارتودنسی فانکشنال
یکی از مهم‌ترین مزایای ارتودنسی فانکشنال، توانایی آن در اصلاح ناهنجاری‌های فکی در سنین رشد است. این امر می‌تواند از نیاز به جراحی فک در آینده جلوگیری کند. علاوه بر این، ارتودنسی فانکشنال به بهبود عملکرد تنفس، بلع و صحبت کردن کمک می‌کند. ایجاد یک اکلوژن صحیح می‌تواند فشار وارده بر دندان‌ها را به طور یکنواخت توزیع کرده و از آسیب‌های ناشی از فشارهای نامتعادل جلوگیری نماید. همچنین، این روش می‌تواند به کاهش مشکلات مفصل گیجگاهی فکی و دردهای مرتبط با آن کمک کند. بهبود ظاهر کلی صورت و افزایش اعتماد به نفس نیز از دیگر مزایای ارتودنسی فانکشنال به شمار می‌رود.
معایب و محدودیت‌های ارتودنسی فانکشنال
همانند هر روش درمانی دیگری، ارتودنسی فانکشنال نیز دارای معایب و محدودیت‌هایی است. یکی از چالش‌های اصلی، نیاز به همکاری فعال بیمار، به ویژه در استفاده از دستگاه‌های متحرک، است. دوره درمان با ارتودنسی فانکشنال ممکن است طولانی‌تر از روش‌های سنتی ارتودنسی باشد، به خصوص اگر هدف اصلاح ناهنجاری‌های اسکلتی باشد. همچنین، اثربخشی ارتودنسی فانکشنال در بزرگسالان که رشد فک آن‌ها متوقف شده است، محدودتر بوده و ممکن است نیاز به درمان‌های ترکیبی وجود داشته باشد. هزینه درمان با ارتودنسی فانکشنال نیز بسته به پیچیدگی مشکل و نوع دستگاه مورد استفاده می‌تواند متغیر باشد.
مکانیسم عمل دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال
دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال با ایجاد تغییر در وضعیت فک پایین نسبت به فک بالا عمل می‌کنند. این تغییر موقعیت، باعث کشیدگی یا انقباض عضلات جونده و عضلات مرتبط با فک می‌شود. این تحریک عضلانی، به نوبه خود، سیگنال‌هایی را به مراکز رشد استخوان فک ارسال کرده و باعث تغییر در سرعت و جهت رشد فک می‌شود. برای مثال، در مواردی که فک پایین عقب‌تر از فک بالا قرار دارد (کلاس II)، دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال معمولاً فک پایین را به سمت جلو هدایت می‌کنند و با تحریک رشد استخوان فک پایین، به اصلاح این ناهنجاری کمک می‌کنند. در مقابل، در مواردی که فک پایین جلوتر از فک بالا قرار دارد (کلاس III)، دستگاه‌های خاصی برای محدود کردن رشد فک پایین یا تحریک رشد فک بالا مورد استفاده قرار می‌گیرند. علاوه بر تاثیر بر رشد فک، دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال می‌توانند به طور مستقیم بر موقعیت دندان‌ها نیز تاثیر بگذارند و به مرتب‌سازی آن‌ها کمک کنند.
انواع دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال
دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال به دو دسته کلی متحرک و ثابت تقسیم می‌شوند.
دستگاه‌های متحرک فانکشنال
این دستگاه‌ها توسط بیمار در طول روز و شب استفاده می‌شوند و معمولاً برای اصلاح ناهنجاری‌های خفیف تا متوسط فکی در سنین رشد کاربرد دارند. انواع مختلفی از پلاک‌های فانکشنال متحرک وجود دارد که بر اساس نوع ناهنجاری و سن بیمار طراحی می‌شوند. ارتودنسی با پلاک فانکشنال یکی از رایج‌ترین روش‌های استفاده از دستگاه‌های متحرک فانکشنال است. عکس پلاک فاکشنال معمولاً نشان‌دهنده یک ساختار اکریلیکی است که به دندان‌ها متصل می‌شود و دارای اجزایی برای تغییر موقعیت فک است.
دستگاه‌های ثابت فانکشنال
این دستگاه‌ها به دندان‌ها متصل می‌شوند و بیمار نمی‌تواند آن‌ها را به طور موقت خارج کند. دستگاه‌های ثابت فانکشنال معمولاً برای درمان ناهنجاری‌های پیچیده‌تر فکی یا در مواردی که نیاز به اصلاح دقیق‌تری وجود دارد، استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها می‌توانند به صورت ترکیبی با براکت‌های ارتودنسی معمولی نیز به کار روند.
تفاوت ارتودنسی فانکشنال با سایر روش های ارتودنسی
روش‌های سنتی ارتودنسی بیشتر بر حرکت دادن دندان‌ها به موقعیت صحیح تمرکز دارند، ارتودنسی فانکشنال سعی می‌کند با تاثیر بر رشد فک‌ها و عملکرد عضلات، یک پایه اسکلتی مناسب برای قرارگیری صحیح دندان‌ها ایجاد کند. ارتودنسی فانکشنال به دنبال حل ریشه‌ای مشکلات اکلوژن است، نه فقط اصلاح علائم ظاهری. این رویکرد به ویژه در درمان کودکان و نوجوانان که در سنین رشد قرار دارند، بسیار موثر است زیرا امکان هدایت رشد فک‌ها و جلوگیری از بروز مشکلات جدی‌تر در آینده وجود دارد. در مقابل، ارتودنسی ثابت معمولی (با استفاده از براکت‌ها) عمدتاً برای مرتب کردن دندان‌ها در هر سنی استفاده می‌شود و تاثیر مستقیمی بر رشد فک ندارد. در بزرگسالان که رشد فک آن‌ها متوقف شده است، ارتودنسی فانکشنال ممکن است به تنهایی کافی نباشد و نیاز به درمان‌های ترکیبی با جراحی فک وجود داشته باشد تا ناهنجاری‌های اسکلتی اصلاح شوند.
تاثیر انواع ارتودنسی فانکشنال در موقعیت دندان ها
اگرچه هدف اصلی ارتودنسی فانکشنال اصلاح روابط فکی است، اما تاثیر انواع ارتودنسی فانکشنال در موقعیت دندان ها نیز قابل توجه است.
- دستگاه‌های فانکشنال با اعمال نیروهای غیرمستقیم از طریق تغییر موقعیت فک و تحریک عضلات، می‌توانند به تدریج دندان‌ها را نیز به موقعیت صحیح هدایت کنند. به عنوان مثال، دستگاه‌های فانکشنال می‌توانند در اصلاح اوربایت (جلو بودن بیش از حد دندان‌های فک بالا) و آندربایت (جلو بودن دندان‌های فک پایین) نقش موثری داشته باشند و به مرور زمان باعث بهبود همپوشانی دندان‌ها شوند.
- همچنین، برخی از دستگاه‌های فانکشنال دارای اجزایی هستند که به طور مستقیم بر روی دندان‌ها نیرو وارد کرده و به مرتب‌سازی آن‌ها کمک می‌کنند. با این حال، در مواردی که نیاز به اصلاحات دقیق و جزئی در موقعیت دندان‌ها وجود داشته باشد، ممکن است پس از درمان با دستگاه‌های فانکشنال، استفاده از براکت‌های ارتودنسی معمولی برای تکمیل درمان و دستیابی به یک اکلوژن ایده‌آل ضروری باشد. بنابراین، ارتودنسی فانکشنال تاثیری بر موقعیت دندان‌ها دارد؟ پاسخ مثبت است، اما میزان و نوع این تاثیر بستگی به نوع دستگاه فانکشنال، شدت ناهنجاری و سن بیمار دارد.
ارتودنسی فاکشنال برای بزرگسالان
از آنجایی که رشد فک در بزرگسالان متوقف شده است، امکان ایجاد تغییرات اسکلتی عمده با استفاده از دستگاه‌های فانکشنال به تنهایی محدود است. با این حال، ارتودنسی فاکشنال برای بزرگسالان می‌تواند در موارد خاصی و به عنوان بخشی از یک طرح درمان جامع مورد استفاده قرار گیرد. به عنوان مثال، دستگاه‌های فانکشنال می‌توانند به بهبود موقعیت فک پایین و کاهش مشکلات مفصل گیجگاهی فکی در بزرگسالان کمک کنند. همچنین، ممکن است از دستگاه‌های فانکشنال قبل یا بعد از جراحی فک در بزرگسالان برای دستیابی به نتایج مطلوب‌تر استفاده شود. در برخی موارد خفیف ناهنجاری‌های فکی در بزرگسالان، ارتودنتیست ممکن است با استفاده از دستگاه‌های فانکشنال و ایجاد تغییرات تطابقی در دندان‌ها و عضلات، به بهبود اکلوژن و عملکرد فک کمک کند.
عکس پلاک فاکشنال برای شناخت این درمان
برای درک بهتر ظاهر و نحوه عملکرد پلاک فانکشنال، مشاهده یک عکس پلاک فاکشنال می‌تواند بسیار مفید باشد. به طور معمول، عکس پلاک فاکشنال نشان می‌دهد که این دستگاه از دو بخش اصلی تشکیل شده است: یک قسمت که برای فک بالا طراحی شده و یک قسمت برای فک پایین. این دو بخش معمولاً از طریق اجزای پلاستیکی یا فلزی به یکدیگر متصل می‌شوند و به گونه‌ای طراحی شده‌اند که فک پایین را در یک موقعیت خاص نسبت به فک بالا نگه دارند. در برخی از عکس‌های پلاک فاکشنال ممکن است اجزای دیگری مانند پیچ‌ها یا فنرها نیز دیده شوند که برای اعمال نیروهای دقیق‌تر بر دندان‌ها یا فک‌ها تعبیه شده‌اند.
سخن پایانی
ارتودنسی فانکشنال یک رویکرد موثر و کارآمد برای اصلاح ناهنجاری‌های فکی و دندانی، به ویژه در سنین رشد، است. با درک اینکه ارتودنسی فانکشنال چیست و چه مزایایی دارد، می‌توانید با آگاهی بیشتری در مورد گزینه‌های درمانی موجود تصمیم بگیرید. اگر نگران موقعیت فک یا دندان‌های فرزندتان هستید یا خودتان با مشکلات مشابه روبرو هستید، مشورت با یک متخصص ارتودنسی می‌تواند راهگشای شما باشد. به یاد داشته باشید که یک لبخند زیبا و یک اکلوژن صحیح، نه تنها بر ظاهر شما تاثیر می‌گذارد، بلکه نقش مهمی در سلامت کلی دهان و دندان و کیفیت زندگی شما ایفا می‌کند.
بهترین سن برای شروع ارتودنسی فانکشنال چه سنی است؟
بهترین زمان برای شروع درمان با ارتودنسی فانکشنال معمولاً در دوران رشد فعال کودک یا نوجوان، یعنی زمانی که هنوز پتانسیل رشد فک وجود دارد، می‌باشد. به طور کلی، سنین ۷ تا ۱۴ سالگی اغلب زمان ایده‌آلی برای این نوع درمان در نظر گرفته می‌شود. با این حال، تشخیص دقیق بهترین زمان برای شروع درمان بر عهده متخصص ارتودنسی است و بر اساس نوع ناهنجاری و وضعیت رشد بیمار تعیین می‌شود.
مدت زمان درمان با ارتودنسی فانکشنال چقدر است؟
مدت زمان درمان با ارتودنسی فانکشنال بسته به شدت ناهنجاری، نوع دستگاه مورد استفاده، سن بیمار و میزان همکاری او متفاوت است. به طور متوسط، درمان با دستگاه‌های فانکشنال می‌تواند بین ۱۲ تا ۲۴ ماه یا حتی بیشتر طول بکشد. پس از اتمام این مرحله، ممکن است برای دستیابی به نتایج ایده‌آل و مرتب‌سازی دقیق دندان‌ها، نیاز به استفاده از براکت‌های ارتودنسی معمولی برای مدت زمان دیگری باشد.
آیا استفاده از دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال دردناک است؟
در ابتدای استفاده از دستگاه‌های ارتودنسی فانکشنال، ممکن است بیمار احساس ناراحتی خفیف، فشار یا درد جزئی در ناحیه دندان‌ها و فک داشته باشد. این علائم معمولاً طی چند روز اول و با عادت کردن به دستگاه، کاهش می‌یابند.