دستیابی به یک لبخند زیبا و عملکرد صحیح دندان‌ها، هدف اصلی درمان ارتودنسی است. اما این فرآیند با یک معاینه ساده به پایان نمی‌رسد. یکی از مراحل حیاتی در برنامه‌ریزی درمان ارتودنسی، تهیه مجموعه کاملی از تصاویر تشخیصی است. این تصاویر، که عمدتاً شامل انواع مختلف رادیوگرافی دندان و فک می‌شوند، اطلاعات ارزشمندی را در اختیار متخصص ارتودنسی قرار می‌دهند و به او کمک می‌کنند تا یک طرح درمان دقیق و مؤثر را برای هر بیمار تنظیم کند. در این مطلب از کلینیک مهر شریعتی به بررسی انواع عکس‌های مورد نیاز برای ارتودنسی، اهمیت آن‌ها، نحوه انجام آن‌ها و پاسخ به برخی سوالات رایج در این زمینه خواهیم پرداخت.
رایج ترین رادیوگرافی هایی که در ارتودنسی استفاده می شوند
متخصصین ارتودنسی برای ارزیابی دقیق وضعیت دندان‌ها و فک، از انواع مختلف رادیوگرافی استفاده می‌کنند. هر کدام از این تصاویر، اطلاعات خاصی را ارائه می‌دهند و در کنار یکدیگر، یک دید جامع از ساختارهای دهانی بیمار فراهم می‌کنند. در ادامه به معرفی رایج‌ترین رادیوگرافی‌های مورد استفاده در ارتودنسی می‌پردازیم:
پانورامیک
رادیوگرافی پانورامیک، یک تصویر کلی از تمام دندان‌ها، فک بالا و پایین، مفصل گیجگاهی-فکی و ساختارهای اطراف آن‌ها ارائه می‌دهد. این تصویر به متخصص ارتودنسی کمک می‌کند تا دید وسیعی از وضعیت کلی دهان و فک بیمار داشته باشد و مواردی مانند دندان‌های نهفته، دندان‌های اضافی، کیست‌ها، تومورها و وضعیت کلی استخوان فک را ارزیابی کند.
سفالومتریک
تصاویر سفالومتریک، رادیوگرافی‌های جانبی یا قدامی از سر هستند که به طور خاص برای تجزیه و تحلیل روابط اسکلتی دندان‌ها و فک‌ها با یکدیگر و با ساختارهای جمجمه تهیه می‌شوند. در این تصاویر، نقاط و زوایای مشخصی اندازه‌گیری می‌شوند که به متخصص ارتودنسی کمک می‌کنند تا نوع و شدت ناهنجاری‌های فکی را تشخیص دهد و تأثیر درمان ارتودنسی بر روی پروفایل صورت بیمار را پیش‌بینی کند.
اکلوزال
رادیوگرافی اکلوزال، تصویری است که از بالا یا پایین دهان گرفته می‌شود و دید خوبی از قوس دندانی، دندان‌های نهفته در کام یا زیر زبان، و همچنین وجود مشکلات احتمالی در استخوان فک در این نواحی ارائه می‌دهد. این نوع رادیوگرافی به ویژه برای ارزیابی موقعیت دندان‌های پیشین فک بالا و پایین و همچنین وجود دندان‌های اضافی یا نهفته در این نواحی مفید است.
توموگرافی کامپیوتری پرتو مخروطی CBCT
توموگرافی کامپیوتری پرتو مخروطی (CBCT)، یک روش تصویربرداری سه بعدی است که اطلاعات دقیق‌تری نسبت به رادیوگرافی‌های دو بعدی ارائه می‌دهد. این نوع تصویربرداری به متخصص ارتودنسی امکان می‌دهد تا ساختارهای دندانی و فکی را در سه بعد مشاهده کند و ارزیابی دقیق‌تری از مواردی مانند دندان‌های نهفته، ابعاد استخوان فک برای کاشت ایمپلنت‌های ارتودنسی، و روابط پیچیده بین دندان‌ها و فک‌ها داشته باشد.
تصاویر رادیوگرافی با اشعه ایکس چه اطلاعاتی می دهند؟
تصاویر رادیوگرافی با اشعه ایکس، ابزاری قدرتمند در دندانپزشکی و به ویژه ارتودنسی هستند که اطلاعات مهم و غیرقابل دسترسی با معاینه بالینی صرف را در اختیار متخصص قرار می‌دهند. این تصاویر به متخصص ارتودنسی اجازه می‌دهند تا:
- طول، شکل و زاویه ریشه‌ها، وجود هرگونه ناهنجاری یا آسیب در آن‌ها قابل مشاهده است.
- تراکم استخوان، وجود تحلیل استخوان، و سلامت ساختارهای نگهدارنده دندان‌ها ارزیابی می‌شود.
- دندان‌های نهفته یا اضافی را تشخیص دهد
- دندان‌هایی که به طور کامل رویش نکرده‌اند یا تعداد آن‌ها بیشتر از حد معمول است، در این تصاویر قابل مشاهده هستند.
- نحوه قرارگیری دندان‌ها نسبت به یکدیگر و نسبت به استخوان فک بررسی می‌شود.
- مواردی مانند کیست‌ها، تومورها، آبسه‌ها و شکستگی‌های ریشه دندان که با معاینه معمولی قابل تشخیص نیستند، در رادیوگرافی قابل مشاهده هستند.
- متخصص ارتودنسی می‌تواند نحوه رویش دندان‌های دائمی و تأثیر دندان‌های شیری بر آن‌ها را بررسی کند.
- در طول درمان، ممکن است رادیوگرافی‌های دوره‌ای برای ارزیابی تغییرات ایجاد شده و اطمینان از پیشرفت صحیح درمان گرفته شود.
چرا تصاویر رادیوگرافی با اشعه ایکس نیاز هستند؟
شاید این سوال برای بسیاری از افراد پیش بیاید که چرا با وجود معاینه بالینی، باز هم به تصاویر رادیوگرافی نیاز است؟ بسیاری از ساختارها و مشکلات بالقوه در زیر سطح لثه و درون استخوان فک قرار دارند و با چشم غیرمسلح قابل مشاهده نیستند. تصاویر رادیوگرافی با اشعه ایکس، این امکان را فراهم می‌کنند تا متخصص ارتودنسی بتواند:
تشخیص دقیق‌تر
بدون دیدن ساختارهای زیرین، تشخیص صحیح بسیاری از مشکلات ارتودنسی، مانند دندان‌های نهفته یا مشکلات ریشه، غیرممکن است.
طرح درمان مناسب‌تر
بر اساس اطلاعات به دست آمده از رادیوگرافی‌ها، متخصص ارتودنسی می‌تواند یک طرح درمان شخصی‌سازی شده و مؤثر را برای هر بیمار طراحی کند. این طرح شامل انتخاب نوع براکت‌ها، نحوه حرکت دندان‌ها و مدت زمان تقریبی درمان خواهد بود.
جلوگیری از عوارض احتمالی
با شناسایی مشکلات پنهان مانند کیست‌ها یا تومورها قبل از شروع درمان، می‌توان از بروز عوارض جدی در طول فرآیند ارتودنسی جلوگیری کرد.
درمان ایمن
آگاهی از وضعیت ریشه دندان‌ها و استخوان فک، به متخصص ارتودنسی کمک می‌کند تا حرکات دندانی را به گونه‌ای برنامه‌ریزی کند که به ساختارهای نگهدارنده دندان آسیب نرسد.
پیش بینی نتایج درمان
تصاویر سفالومتریک به ویژه، به متخصص ارتودنسی کمک می‌کنند تا تأثیر درمان بر روی ظاهر صورت بیمار را پیش‌بینی کند و اهداف درمانی واقع‌بینانه‌تری تعیین کند.
چگونگی انجام عکس رنگی در ارتودنسی
این تصاویر، برخلاف رادیوگرافی‌ها که ساختارهای داخلی را نشان می‌دهند، نمای ظاهری دندان‌ها، لثه‌ها و صورت بیمار را ثبت می‌کنند. روند انجام این عکس‌ها معمولاً به شرح زیر است:
مرحله اول
بیمار روی صندلی دندانپزشکی می‌نشیند و متخصص یا دستیار دندانپزشک، موقعیت مناسبی را برای گرفتن عکس‌ها تنظیم می‌کند. ممکن است از بیمار خواسته شود تا لبخند بزند، دندان‌ها را روی هم قرار دهد یا حالت‌های خاصی را به خود بگیرد.
مرحله دوم
با استفاده از یک دوربین دندانپزشکی مخصوص و اغلب با کمک آینه‌های داخل دهانی، تصاویری از زوایای مختلف دندان‌ها گرفته می‌شود. این زوایا معمولاً شامل نمای روبرو، نمای جانبی و نمای اکلوزال از قوس‌های دندانی فک بالا و پایین است.
مرحله سوم
در این مرحله، تصاویری از صورت بیمار از زوایای مختلف گرفته می‌شود. معمولاً شامل نمای روبرو در حالت استراحت و هنگام لبخند زدن، و نمای نیمرخ است. این تصاویر به ارزیابی تناسب اجزای صورت، تأثیر ناهنجاری‌های دندانی و فکی بر روی ظاهر صورت، و پیش‌بینی تغییرات احتمالی پس از درمان ارتودنسی کمک می‌کنند.
مرحله نهایی
پس از گرفتن عکس‌ها، آن‌ها به صورت دیجیتالی ذخیره و در پرونده بیمار بایگانی می‌شوند. این تصاویر در طول فرآیند درمان به عنوان مرجع مورد استفاده قرار می‌گیرند و برای مقایسه وضعیت دندان‌ها و صورت بیمار قبل، حین و بعد از درمان ارتودنسی بسیار ارزشمند هستند. در واقع، عکس ارتودنسی دندان قبل و بعد بر اساس همین تصاویر فوتوگرافی تهیه می‌شود.
هزینه عکس دندان برای ارتودنسی چقدر است؟
هزینه رادیوگرافی پانورامیک و سفالومتریک معمولاً از سایر رادیوگرافی‌های تک دندانی بیشتر است، زیرا این تصاویر محدوده وسیع‌تری را پوشش می‌دهند و نیاز به تجهیزات تخصصی‌تری دارند. هزینه CBCT نیز معمولاً بالاتر از سایر رادیوگرافی‌های دو بعدی است.
علاوه بر هزینه رادیوگرافی، هزینه عکس‌های فوتوگرافی داخل و خارج دهانی نیز ممکن است در هزینه کلی درمان ارتودنسی لحاظ شود. برخی از کلینیک‌های ارتودنسی، هزینه این تصاویر را به عنوان بخشی از هزینه کلی درمان در نظر می‌گیرند، در حالی که برخی دیگر ممکن است هزینه جداگانه‌ای برای آن‌ها دریافت کنند.
شایعاتی که در مورد تصاویر رادیوگرافی با اشعه ایکس وجود دارد
در مورد استفاده از اشعه ایکس در دندانپزشکی و ارتودنسی، برخی شایعات و نگرانی‌ها وجود دارد که اغلب ناشی از عدم آگاهی کافی است. مهم است که به این شایعات پرداخته و اطلاعات صحیح را ارائه دهیم:
- رادیوگرافی‌های دندانپزشکی خطرناک هستند و باعث سرطان می‌شوند.
میزان اشعه مورد استفاده در رادیوگرافی‌های دندانپزشکی، از جمله پانورامیک و سفالومتریک، بسیار پایین است و در حد مجاز و ایمن قرار دارد. خطر ابتلا به سرطان ناشی از این مقدار کم اشعه، بسیار ناچیز است. متخصصین دندانپزشکی همواره تلاش می‌کنند تا با استفاده از تجهیزات مدرن و رعایت پروتکل‌های ایمنی، میزان قرار گرفتن بیمار در معرض اشعه را به حداقل برسانند.
- گرفتن عکس‌های متعدد در طول درمان ارتودنسی ضروری نیست.
در حالی که تعداد رادیوگرافی‌های مورد نیاز برای هر بیمار متفاوت است و متخصص ارتودنسی تلاش می‌کند تا حد امکان از گرفتن تصاویر غیرضروری خودداری کند، اما تصاویر رادیوگرافی در مراحل مختلف درمان نقش مهمی ایفا می‌کنند. رادیوگرافی‌های اولیه برای تشخیص دقیق و برنامه‌ریزی درمان ضروری هستند. در طول درمان نیز ممکن است برای ارزیابی پیشرفت درمان و اطمینان از سلامت ساختارهای دهانی، تصاویر دوره‌ای مورد نیاز باشد.
- تکنولوژی‌های جدید تصویربرداری مانند CBCT کاملاً بی‌خطر هستند.
اگرچه CBCT اطلاعات بسیار دقیق و ارزشمندی را ارائه می‌دهد، اما میزان اشعه مورد استفاده در آن معمولاً بیشتر از رادیوگرافی‌های دو بعدی است. بنابراین، استفاده از CBCT باید با دقت و تنها در مواردی که اطلاعات سه بعدی برای تشخیص و برنامه‌ریزی درمان ضروری است، انجام شود.
چه زمانی تصاویر رادیوگرافی با اشعه ایکس نیاز هستند؟
تصاویر رادیوگرافی با اشعه ایکس در مراحل مختلف درمان ارتودنسی مورد نیاز هستند:
در جلسه مشاوره و تشخیص اولیه
قبل از شروع هرگونه درمان ارتودنسی، متخصص نیاز به یک ارزیابی جامع از وضعیت دندان‌ها و فک بیمار دارد. رادیوگرافی پانورامیک و سفالومتریک معمولاً در این مرحله گرفته می‌شوند تا دید کلی از مشکلات موجود و روابط اسکلتی دندان‌ها و فک‌ها فراهم شود.
در طول برنامه‌ریزی درمان
بر اساس اطلاعات به دست آمده از رادیوگرافی‌ها، متخصص ارتودنسی طرح درمان دقیق را تنظیم می‌کند. در مواردی که دندان‌های نهفته یا مشکلات پیچیده دیگری وجود داشته باشد، ممکن است رادیوگرافی‌های تک دندانی یا CBCT نیز مورد نیاز باشد.
در حین درمان
در برخی موارد، برای ارزیابی پیشرفت درمان، بررسی وضعیت ریشه دندان‌ها در حین حرکت، یا تشخیص مشکلات احتمالی، ممکن است رادیوگرافی‌های دوره‌ای گرفته شود. این امر به متخصص کمک می‌کند تا درمان را به درستی هدایت کند.
پس از پایان درمان
در موارد پیچیده یا در صورت وجود نگرانی در مورد ثبات نتایج درمان، ممکن است رادیوگرافی‌های نهایی برای مستندسازی وضعیت دندان‌ها و فک پس از درمان گرفته شود.
سخن پایانی
تصاویر رادیوگرافی، جزء لاینفک فرآیند درمان ارتودنسی هستند. این تصاویر، دیدی فراتر از معاینه بالینی ارائه می‌دهند و به متخصص ارتودنسی کمک می‌کنند تا مشکلات دندانی و فکی را به طور دقیق تشخیص داده، یک طرح درمان مناسب تنظیم کرده و روند درمان را به بهترین نحو هدایت کند. درک اهمیت این تصاویر و آگاهی از نحوه انجام آن‌ها می‌تواند به بیماران کمک کند تا با اطمینان بیشتری در مسیر درمان ارتودنسی قدم بردارند و به لبخندی زیبا و سالم دست یابند. به یاد داشته باشید که میزان اشعه مورد استفاده در رادیوگرافی‌های دندانپزشکی بسیار کم است و مزایای استفاده از این تصاویر در تشخیص و درمان، به مراتب بیشتر از خطرات احتمالی آن است. همواره سوالات و نگرانی‌های خود را در مورد تصاویر رادیوگرافی با متخصص ارتودنسی خود در میان بگذارید تا با آگاهی کامل، فرآیند درمان را طی کنید.
آیا اشعه ایکس مورد استفاده در این عکس ها مضر است؟
میزان اشعه ایکس مورد استفاده در این عکس ها بسیار کم است و با رعایت پروتکل های ایمنی، خطر قابل توجهی برای بیمار وجود ندارد. متخصصان ارتودنسی همواره سعی می کنند تا با کمترین میزان اشعه، بهترین تصاویر را به دست آورند.
آیا عکس های قدیمی دندانپزشکی برای ارزیابی ارتودنسی کافی هستند؟
ممکن است عکس های قدیمی اطلاعات مفیدی را ارائه دهند، اما معمولاً برای ارزیابی دقیق ارتودنسی و برنامه ریزی درمان، عکس های جدید و به روز مورد نیاز است.
چرا گرفتن این عکس ها قبل از شروع درمان ارتودنسی ضروری است؟
این عکس ها اطلاعات حیاتی را در مورد وضعیت دندان ها، فک ها و ساختارهای اطراف در اختیار متخصص ارتودنسی قرار می دهند. این اطلاعات برای تشخیص دقیق مشکلات، برنامه ریزی درمان مناسب و پیش بینی نتایج نهایی ضروری هستند. بدون این عکس ها، برنامه ریزی درمان ارتودنسی به طور دقیق امکان پذیر نخواهد بود.